#110e harmonicale zomer-editie
Onderwerp: Ervaring van licht
Soest dinsdag 25 juni 2024
Zomer-editie
Na regen komt zonneschijn! Op deze zonovergoten en warme dinsdagmiddag worden we hartelijk ontvangen door Michel Post in Soest. Op zijn bijzondere woon-werkplek geeft Michel ons al verhalend een korte rondleiding langs de verschillende bouwdelen op buitenterrein. Met name de grote, donkere maar verkoelende kelder geeft ons op deze zomerse dag alvast een mystieke ervaring van licht en donker waarmee het thema van vandaag een mooie introductie krijgt.
Ervaring van Licht
We starten deze bijeenkomst met een korte voorstelronde en we zijn blij dat er voor onze werkgroep een aantal welkome nieuwe gezichten aanwezig zijn. Naast het ervaren van licht, willen we in het tweede gedeelte van deze bijeenkomst graag stilstaan bij de veranderende energie rondom de zonnewende.
In de introductie van Hans geeft hij aan dat hij zich op dit moment aan het verdiepen is in de kleurenleer van Rudolf Steiner. Hans heeft het boek “Het wezen van de kleuren”, door Rudolf Steiner, nog niet uit en zal dit tijdens een van de volgende bijeenkomsten waarin we de ervaring van kleur belichten, alsnog uitgebreid bespreken. Voor nu is het interessant om te weten dat volgens Steiner kleur ontstaat op de grens van licht en donker. Licht en donker werken samen in het ontstaan van kleur. Aan de basis van de spirituele kleurenleer van Steiner, ligt de kleurenleer van Goethe. Renz geeft nog een mooie aanvulling en ligt een tipje van de ‘sluier’ op over het feit dat Goethe middels zijn kleurentheorie heeft bewezen dat Newton’s visie op kleur in-correct blijkt te zijn. Zoals gezegd, willen we het thema kleur graag verder uitdiepen tijdens een van de volgende bijeenkomsten. Onze nieuwsgierigheid is in ieder geval alvast gewekt!
- Foto Isaac Newton’s kleurenwiel.Bron: https://savvylittlepixel.com/isaac-newtons-color-wheel/
- Foto Newtonsspectrum versus Goethespectrum. Bron: Kleurenfenomenologie (c) Kees Veenman
- Foto aanwezigen kantoorlocatie Michel Post © Juri Czabanowski
- Foto aanwezigen kantoorlocatie Michel Post © Juri Czabanowski
Lichtstudie
Lonnie neemt ons aan de hand van haar presentatie mee op haar sociaal-maatschappelijke missie die zij sinds haar afstuderen (januari 2013) aan de Academie van Bouwkunst in Maastricht inmiddels steeds helderder in het vizier krijgt. Naast haar afstudeerproject, dat één gebouw omhelst waarin de vijf grootste religies van ons land samenkomen, heeft zij in 2017 kennis mogen maken met biomimicry en is zij op het pad terecht gekomen van de bouwbiologie. Wat een feest is dat! Om na diverse opleidingen en vele jaren werkervaring in de ‘traditionele bouwsfeer’ bewust te worden van een gezonde manier van bouwen. Voor Lonnie als holist is het een hele verademing waarmee zij zichzelf steeds beter is gaan begrijpen. Ze is steeds beter gaan begrijpen waar haar persoonlijke passie/liefde voor de vakken ruimtelijke vormgeving en biologie vandaan komen.
“Ik ben een verbinder, en vanuit mijn sociaal-maatschappelijke interesse stel ik mijzelf telkens de vraag: Hoe kunnen we meer teruggeven aan de Aarde en juist meer halen uit dat wat we gemeen hebben als mensen. We hebben allemaal een specifieke kracht, en als we deze weten te bundelen dan kan de Aarde een hele mooie plek zijn!”.
In het jaar 2009, het jaar waarin Lonnie besloot haar opleiding aan de Academie van Bouwkunst weer op te pakken, wist zij al dat ze tijdens haar afstuderen een intercultureel huis wilde ‘maken’ waar de vijf grootste religies van ons land samenkomen, ofwel met elkaar verbonden worden op één plek. Zowaar geschiedde, en in 2011 en 2012 heeft Lonnie zichzelf ondergedompeld en gewaagd aan de vele onderzoeksvragen die met dit thema gepaard gaan. Het meest waardevolle ingrediënt waren daarbij de gesprekken die Lonnie met gelovigen heeft gevoerd, tijdens de vele bezoek(en) aan verschillende gebedshuizen in binnen- en buitenland. In elk onderzoek lag haar focus op het ontdekken van de overeenkomsten, het vinden van eenheid.
Tijdens het observeren van de binnenruimtes speelt het thema sacraliteit voor Lonnie een grote rol. Wat betekent sacraliteit? Welke ingrediënten zijn ervoor nodig om een gevoel van sacraliteit (heiligheid) te ervaren? Lang niet in alle (gebeds)ruimtes die Lonnie bezocht heeft wordt een sacraal gevoel ervaren, maar licht en donker, oriëntatie en het materiaalgebruik zijn belangrijke factoren die een grote rol hebben gespeeld bij het vinden van het uiteindelijke (ontwerp)resultaat.
Tijdens de verschillende theorielessen aan de Academie van Bouwkunst is Lonnie in aanraking gekomen met de tekst “Silence and Light” van architect Louis Kahn. Enkele treffende citaten hebben iets in Lonnie aangeraakt en haar tot verdere verdieping aangezet. “Alles valt op zijn plaats wanneer je je beseft dat architectuur geen bestaan heeft zonder licht en eigenlijk ‘niets’ een bestaan heeft zonder licht.” Met het telkens reduceren tot de essentie, van de wortels van elke religie tot de betekenis die de gelovigen daaraan geven, de ruimtes die daarbij horen en de rituelen die daar plaatsvinden, is Lonnie gaan experimenteren met Licht. Ze heeft daarvoor verschillende kijkdoosjes gemaakt om te beproeven hoe ze zuiver met Licht, ruimte kan regisseren. Uitgangspunt daarvoor was één vorm, één materiaal en één ruimte om zodoende werkelijke eenheid te kunnen simuleren.
Door de lichtinval (enkel van boven) te modificeren, wordt het licht zelf de belangrijkste schepper van ruimte om vervolgens uitdrukking te geven aan de essentie van elke religie. De verschijningsvorm is daarbij ondergeschikt aan de binnenkant. Op zoek naar de kern, de binnenkant, het Licht. De innerlijke ziel die mensen verbindt.
5. Foto lichtstudie afstudeerproject Lonnie © Juri Czabanowski
6. Foto presentatie Lonnie © Juri Czabanowski
7. Foto ervaren van licht door middel van kijkdoosjes © Juri Czabanowski
“Via een aardse sfeer, donker, smal en laag betreed je elke binnenruimte met het strijklicht langs het witte monolithische volume als begeleider. Het pad rondom het witte volume wordt naarmate je verder loopt (rondom, in een spiraal) steeds hoger, breder en Lichter. Om uiteindelijk de deur naar het hart van de sacrale ruimte te ontdekken. Een ruimte waar de puurheid, het reine van de innerlijke ziel zich blootlegt.”
Voor meer informatie over Lonnie’s afstudeerproject kan je kijken op: https://www.lonniekoken.nl/project/het-interculturele-huis-eenheid-in-diversiteit.
Barok: een spel van licht en donker!
Allereerst stelt Juri een vraag aan de aanwezigen. Wat is barok, de betekenis? Niemand weet het, dat is niets nieuws. Letterlijk betekent barok (barocca) grillig, ook wel grotesk … afgeleid van de grillige vormen van een mossel of oester die asymmetrisch naar alle kanten welft.
Aan de hand van twee bekende schilderijen van ware Hollandse meesters, die zonder de vernieuwer Caravaggio, voluit Michelangelo Merisi da Caravaggio (Caravaggio is een bergdorp bij Milano, Italië) nooit tot deze stijl gekomen waren. Juri neemt ons mee in een kort maar enthousiast verhaal over licht en donker in de schilderkunst van de Gouden Eeuw der Nederlanden (volgens Juri duurde die ‘gouden eeuw’ feitelijk gezien zo’n 60 jaar van: 1610-1672). Na de gestructureerde orde, die kenmerkend is voor de Renaissance, volgde de barokperiode waarmee een ‘vrijere’, speelsere en organische vormgeving geïntroduceerd werd.
Nederlands bekendste barokschilder is Rembrandt Harmenszoon van Rijn (*Leiden 1606-1669 Amsterdam). Aan de hand van een der laatsten zelfportretten van Rembrandt, Zelfportret als Apostel Paulus (nu Rijksmuseum, gedateerd 1661 en gesigneerd) toont Juri ons de ingenieuze wijze waarop Rembrandt in staat was om met één enkele, vaak verhulde lichtbron, een zorgvuldige en bewuste belichting van het onderwerp te kiezen. Met een techniek die ook wel clair-obscure (uit Italiaans: chiaro-scuro) genoemd wordt, weet Rembrandt het contrast tussen licht en donker sterk te laten spreken: een waar spel van donker en licht. Het licht valt van linksboven het schilderij binnen en volgt een diagonale lijn naar rechtsonder. De aandacht wordt op deze manier gevestigd op de meest belangrijke aspecten van het zelfportret, in dit geval de witte tulband met de zijkant van het gezicht (in ‘en trois quarts’ of 3/4 draaiing) en het papier/geschrift rechtsonder. Het geschrift verwijst naar de bijbel en zodoende naar apostel Paulus. De bijbel, het attribuut als Paulus te herkennen, en het bijna onzichtbare zwaard waarmee hij onthoofd werd.
8. Foto zelfportret Rembrandt als apostel Paulus (1661) Rembrandt van Rijn. Bron: https://www.canonvannederland.nl/nl/museum/rijksmuseum-amsterdam#234352
9. Foto Meisje met de parel (1665) Johannes Vermeer. Bron: https://www.mauritshuis.nl/ontdek-collectie/kunstwerken/670-meisje-met-de-parel/
Juri heeft ook ‘zijn meisje’ meegenomen, het Meisje met de parel van Johannes Vermeer (*Delft 1632-1675 Delft), ook wel terecht de ‘Mona Lisa der Nederlanden’ genoemd. Uniek voor het ‘Meisje met de parel’ is de donkere achtergrond waar de ‘tronie’ tegen geplaatst is. Geen enkele schilder tot die tijd heeft zich gewaagd aan een dergelijke opzet: een volledig egale donkere achtergrond. Johannes Vermeer weet hiermee de heldere ‘luminicerende’ kleuren uit het doek te laten springen. Op ingenieuze wijze laat Vermeer het licht weerspiegelen in de oogopslag van het meisje en de prachtig glazig ‘vormgegeven’ parel. Schildertechnisch werd de aandacht van de kijker naar deze lichtpunten geleid door gebruik van loodwit (later verboden, want zeer ongezond).
Graag neem ik jullie mee als gepassioneerd museumgids in het Rijksmuseum Amsterdam, Kunst Museum Den Haag of Centraal Museum Utrecht, waar ik al honderden kunstminnenden heb mogen rondleiden om de stijlen en (verborgen) symboliek te duiden. Een pracht beroep Kunsthistoricus naast Architectuurhistoricus, telkens weer. Wellicht gaan jullie deze herfst 2024 mee? ~ Dr. MA Juri Czabanowski, Architectuur-/cultuur-/ kunsthistoricus, schrijver en (beeld)dichter
Soester Duinen
Na een korte pauze waarin we mogen genieten van een versgebakken taart ter ere van Juri’s aankomende verjaardag, wandelen we in de richting van de Soester Duinen. We strijken op een schaduwrijke plek neer in het zand. Over ervaring van licht gesproken! De open zandvlakte met hier en daar een grillig gevormde boom, spiegelt een serene schoonheid. Het (zon)licht speelt een spel met de schaduwvlakken en de glooiende zandduinen waardoor een mooie dieptewerking ontstaat. Maat en schaal worden enkel duidelijk doordat in de verte een wandelaar de ‘stuifduinen’ doorkruist. Is het de energie van de zonnewende die voelbaar is?
In de cirkel worden persoonlijke verhalen gedeeld. Zo vertelt Michel ons over de woonreis die hij samen met Patricia heeft afgelegd om te komen tot de bijzondere woonbestemming waar ze nu wonen. Frans woont momentaan ook in de ‘achtertuin’ van de Soester Duinen en ook hij vertelt hoe hij hier is komen te wonen. Annemieke deelt haar eigen persoonlijke woon-/leefervaring, klein wonen op een groter perceel, in verbinding met het groen en de plek.
De ontstaansgeschiedenis van de Soester Duinen komt even ter sprake en dan gaat het gesprek eigenlijk meer over de bomensterfte die op meerdere plaatsen, in meerdere landen zichtbaar is. Arjen deelt zijn passie voor bomen en hout. Daar waar de inheemse bossen gerooid zijn om plaats te maken voor landbouw is het landschap van bio diverse eenheid naar een monocultuur geëvolueerd. Gelukkig wordt het besef tegenwoordig steeds groter dat een monocultuur juist kwetsbaarder is voor plagen en veranderingen waardoor er weer steeds meer initiatieven zijn/komen om de biodiversiteit van het landschap weer in balans te krijgen.
Het was een fijne bijeenkomst met een fijne energie, mooie ontmoetingen, verhalen en gesprekken. Met grote dank aan allen die aanwezig waren zien wij jullie graag na de zomer terug tijdens een van onze volgende bijeenkomsten. Voor nu: geniet van de zomer!
10. Foto start wandeling richting Soester Duinen © Juri Czabanowski
Aanwezig
Hans Coppen, Juri Czabanowski, Werner Evers, Carla Feijen, Femke van Heumen, Reinoud Keesmaat, Arjen Kiers, Lonnie Koken, Irma van der Linden, Renz Pijnenborgh, Michel Post, Annemieke Vermeulen, Frans van der Werf.
Bibliografie
- Rudolf Steiner, Het wezen van de kleuren, 1999, Zeist, Vrij Geestesleven (Stichting Rudolf Steiner Vertalingen).
- Twombly, R., Louis Kahn Essential Texts, 2003, New York: W.W. Norton & Company.
Prognose 2024
111e bijeenkomst op dinsdag 24 september 2024
Herfst-editie 2024: Ervaring van Vorm
Tijdens deze bijeenkomst gaan we onder andere onder begeleiding van Carla Fijen ‘creatief spelen met geometrie’ waarbij we antwoorden trachten te (onder)vinden op de volgende vragen … en meer. Hoe kunnen we getallen als vorm ervaren? En hoe kunnen we met die getallen, meteen ook de belangrijkste verhoudingen ervaren? Kunnen we ruimte ervaren met meer dan 5 zintuigen?
In de herkansing in 2025
109e bijeenkomst op dinsdag 21 januari 2025
Winter-editie 2025: Ervaring van Kleur
Prognose 2025
112e bijeenkomst op dinsdag 25 maart 2025
Lente-editie 2025
113e bijeenkomst op dinsdag 24 juni 2025
Zomer-editie 2025
114e bijeenkomst op dinsdag 23 september 2025
Herfst-editie 2025
