Atze Boerstra werpt zijn licht op: ‘natuurlijk ventileren’ vs ‘gecontroleerd ventileren’
Ventileren is van groot belang voor onze gezondheid. De corona crisis maakt dat nog eens extra duidelijk. Ruim ventileren is nu weer het advies. Maar doe je dat dan natuurlijk of mechanisch? Veel mensen moeite met mechanische ventilatie in verband met geluidsoverlast en onderhoud, zeker als dat ook nog gecombineerd wordt met warmteterugwinning. Is natuurlijk ventileren een alternatief? En geldt dat in alle situaties, bij alle gebouwtypen?
Prof. dr. ir. Atze Boerstra 
Spreker Atze Boerstra heeft een Masteropleiding aan de TU Delft, Klimaatregeling, faculteit Werktuig-bouwkunde en is gepromoveerd aan de TU Eindhoven, unit Building Physics & Systems (BPS); Atze is directeur van bba binnenmilieu bv en deeltijdhoogleraar gebouwinstallaties bij de TU Delft; hij zit in het bestuur REHVA (www.rehva.eu), en hij is president van het internationale CLIMA congres dat mei 2022 in Rotterdam gehouden wordt .
Een conclusie uit zijn promotie-onderzoek is dat een gebouwinstallatie-ontwerp alleen ‘werkt’ als je de mens centraal stelt en niet alleen denkt vanuit de techniek. Ontwerpen met de eindgebruiker vanaf het begin in je achterhoofd pakken altijd beter uit. Niet alleen qua gezondheid en comfort maar ook t.a.v. de energie- en milieuprestaties. Bovendien blijkt uit onderzoek dat mensen de binnenlucht kwaliteit beter beoordelen als ze daar zelf invloed op kunnen uitoefenen door ramen open te zetten of de temperatuur in te stellen.
Traditioneel gezien is er volgens Boerstra een duidelijke scheiding tussen de bouwkundige wereld aan de ene en de installatietechniek aan de andere kant. ‘De meest duurzame en gezonde oplossingen ontstaan juist als je cross disciplinair denkt en multidisciplinair samenwerkt. Dat klinkt ergens logisch, maar in de praktijk vaart iedereen toch al snel een eigen koers. Ergens in het ontwerpproces komt dat dan wel weer bij elkaar, maar dat is vaak relatief laat. ’Het komt geregeld voor dat ik iets zeg als ‘qua installatieontwerp zouden we eigenlijk x moeten doen nu, maar ik vind het er zelf ook niet uitzien’.
Het helpt ook niet mee dat op installaties vaak op het laatste moment wordt bezuinigd, want je ziet het toch niet. Maar als mensen eenmaal leven of werken in het bewuste pand, dan merken ze wel degelijk of het klimaat er goed is of niet. Atze begint dan ook zijn lezing met de woorden van Herakleitos: ‘het onzichtbare heeft meer effect dan het zichtbare’. Dat merk je dagelijks als het er al staat.
Aandacht voor het binnenmilieu stamt uit de tweede helft van de 19e eeuw. Florence Nightingale 5 formuleerde belangrijke aandachtsgebieden voor een gezond ziekenhuis: hygiëne, voldoende daglicht, goede riolering, schoon drinkwater en frisse lucht. In 1901 werd in Nederland de woningwet geïntroduceerd, een voorloper van het huidige bouwbesluit. Uit de zelfde tijd stamt de beweging Licht-Lucht-Ruimte. Zowel artsen als architecten streefden naar beter leefomstandigheden voor ‘de burger’.
Ventileren is belangrijk verontreinigde lucht, vocht en geurstoffen af te voeren en verse lucht aan te voeren. Tevens helpt goede ventilatie om de overdracht van virussen en luchtweg infecties te voorkomen. De ventilatienorm voor veel gebouwen volgens het bouwbesluit ligt nu op 7 liter/second ofwel 25 m3/uur per persoon. Onderzoek heeft aangetoond dat voor een goede ventilatie deze norm te laag ligt. Deze zou minimaal 10 liter/seconde ofwel 36 m3/uur moeten zijn. Voor ruimten waar mensen bij elkaar komen zou de norm hoger moeten liggen. Aangezien het CO2 gehalte een goede indicatie is voor de binnenlucht kwaliteit en deze ook makkelijk te meten is, zou je deze ook als maatstaf voor ventilatie kunnen nemen.
Door de oliecrisis in 1973 en het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome ontstond er midden jaren 70 meer aandacht voor energie besparing. Daardoor zijn er ventilatiesystemen waarmee warmte uit de afgezogen binnenlucht wordt teruggewonnen, waarover veel discussie is. Om een goede, gecontroleerde doorstroming van lucht te hebben is het in ieder geval goed om mechanisch lucht af te zuigen en op een andere plek in de ruimte lucht natuurlijk toe te voeren.Decentrale ventilatie systemen met warmte terugwinnen hebben niet de voorkeur Atze. Evenmin is hij enthousiast over wasemkappen in de keuken met recirculatie. Er komt bij koken veel fijnstof vrij en dat kan je het beste direct naar buiten afvoeren.
Atze wijst ons nog op het internationaal congres in Rotterdam over ventileren: https://clima2022.org/ en
de op een prijsvraag over gezond wonen: https://www.healthyhomesdesigncompetition.com/
De lezing van Atze is terug te zien onder films.
Hier kan het document ‘Ventileren voor dummies’ van Kees van der Linden worden gedownload: Ventileren voor dummies v2_210805