De onrust in de wereld weerspiegelt onze eigen onrust

Interview met Jan Rotmans in Trouw

Artikel door Roek Lips in Trouw van 16 juni 2020

De coronacrisis is een blessing in disguise, zegt Jan Rotmans. ‘Bij iedere crisis gaat een deel van de mensen anders denken. Als genoeg mensen dat stadium bereiken, komen we op een kantelpunt. De coronacrisis versnelt dat proces.’ De onrust in de wereld weerspiegelt de onrust in onszelf. Het is dus helemaal niet gek dat je nu onrustig bent. Sterker nog, het zou gek zijn als je het niet was. Probeer in te zien waar de onrust vandaan komt. Dat geeft richting. Veel mensen zijn die richting nu kwijt en dobberen maar wat rond. Dat maakt ze steeds onrustiger.”Jan Rotmans is hoogleraar duurzaamheid en transities aan de Erasmus Universiteit. De coronacrisis, zegt hij, hebben we nodig om verder te komen, ‘vanuit het bewustzijn dat we op een doodlopend pad zitten’.

 

“We zijn het vertrouwen kwijtgeraakt in elkaar, in de systemen, in ceo’s, in de overheid. Het liefst zou je verandering bewerkstelligen vanuit positieve energie en vanuit inspiratie, maar in ons gedrag zijn we hardleers en is een reset nodig. Daarom zie ik een crisis als een blessing in disguise. Het is onderdeel van een grotere transitie.“Het is niet zo dat één crisis alles anders laat worden, maar elke crisis helpt weer een beetje. Bij iedere crisis gaat een deel van de mensen anders denken – hooguit 5 à 10 procent. Als genoeg mensen dat stadium bereiken, zo’n 25 procent is voldoende, bereiken we een kantelpunt. Deze coronacrisis versnelt dat proces.“Een crisis gaat vaak gepaard met heel veel persoonlijk leed, maar werkt ook zuiverend. Dan denk ik: kennelijk hebben we dit toch ergens nodig.”

 

Begrijpt u dat veel mensen dat perspectief niet herkennen en dit vooral als een verwarrende en moeilijke tijd ervaren?

“In een grote transitie heb je altijd een overgangsperiode. Die wordt gekenmerkt door gebrek aan overzicht, wat heel veel mensen als verwarrend ervaren. Het is een periode van chaos, van afbraak en opbouw, een periode waarin het nieuwe zich nog moet vormen en mensen invloed kunnen uitoefenen.“Chaos betekent letterlijk de geboorte van iets nieuws. Maar wij mensen hebben een diepgewortelde angst voor zo’n ingrijpende verandering. Als er te veel, te snel, te heftige veranderingen zijn, dan is ons brein zo geconditioneerd dat een groot aantal mensen eerder geneigd is een stap achteruit te doen. Uit angst voor het eigen bestaan, status, inkomen, machtspositie en de eigen identiteit.“Maar er zijn ook mensen die die angst overwinnen omdat er iets belangrijkers is: een missie of een visie, een ander perspectief. Dan kun je over de angst heen. Dat maakt je in mijn ogen een ware leider. Ik zie veel van dit soort leiderschap in de samenleving, meer dan in de politiek.”

 

 

Zijn er andere leiders nodig? Is leiderschap ook aan het veranderen?

“Wij leven voor een deel nog steeds in de negentiende-eeuwse tijd. Als wij over leiders denken en praten kijken we automatisch omhoog: naar de top van de politiek en bedrijven. Ik zie veel meer in leiderschap in onszelf. De mensen die de moed hebben om te gaan met die chaos die ik noemde, en daar mooie dingen mee doen. Het nieuwe leiderschap is niet meer gebaseerd op ego. Hoe groter het ego, hoe groter het leiderschap, leek het. Daar wordt nu veel eerder doorheen geprikt, ook door gebruik van sociale media. Het nieuwe leiderschap is veel meer verbindend, veel meer gebaseerd op authenticiteit. Ik heb jaren geleden geroepen: we hebben meer koplopers nodig. Dat klopte toen. Dus mensen met innovatieve ideeën en doorbraken. Nou, daar hebben we er op dit moment alleen al in Nederland tienduizenden van, maar die verbinden zich slecht.

“We hebben nu verbinders nodig tussen het oude en het nieuwe. Verbinders van mensen, ideeën, projecten. Er gebeuren prachtige dingen in het sociaal domein, in de zorg ook. Mensen zien die voorbeelden wel, maar maken niet de connectie met zichzelf. Ze gaan ergens kijken en denken: zo, dat is mooi zeg; daar staat de mens echt centraal. En dan komen ze terug en dan verzinnen ze allerlei redenen waarom dat bij hen niet kan. Ik noem dat de illusie van machteloosheid.“Daarom zijn er verbinders nodig die de ene context kunnen vertalen naar de andere. Zo ontstaat er een nieuw web, een nieuw ecosysteem. Nu hebben we allemaal losse punten, van allemaal koplopers. “Die verbinders moeten zorgen dat het een web wordt en dat de nieuwe structuur minder kwetsbaar wordt, want iets nieuws is altijd kwetsbaar. De komende decennia worden het tijdperk van de verbinders. En van verbindende leiders. Maar wie wordt er opgeleid als verbinder? En wat is het verdienmodel van een verbinder?”

 

Begint het met verbinding met jezelf?

“Zeker. Als je niet in verbinding bent met jezelf, dan kun je ook niet verbindend naar anderen toe zijn. Wat je voelt en hoe je handelt moet een geheel zijn. Dat is die noodzakelijke authenticiteit. Als je die niet hebt, val je als leider binnen de kortste keren door mand. Ik was ooit de jongste professor van Nederland, 31 jaar. Maar ik was helemaal niet verbindend ingesteld; ik dacht en handelde puur vanuit mijn hoofd en de kennis die ik had.“Pas toen ik een ernstig fietsongeluk kreeg en een jaar niets kon doen, dacht ik: doe ik wat ik wil, of wil ik wat ik doe? Wie ben ik en wie wil ik zijn? Ik ben bezig theorieën te ontwikkelen binnen een wetenschappelijke gemeenschap, maar wordt de wereld daar nu echt beter van?“Vanaf dat moment ben ik meer in de samenleving aan de slag gegaan en activistischer geworden. Pas toen kwam ik meer in verbinding met mezelf en durfde ik me kwetsbaar op te stellen. Dan verlies je misschien wel iets aan wetenschappelijke autoriteit, maar je wint aan maatschappelijke autoriteit. Ik vind dat wel een vorm van modern leiderschap.”

 

Is er voor transitie altijd een persoonlijke crisis nodig?

“Het lijkt er wel op. Als je iets overkomt dat je heel erg raakt, dan denk je eerder: wat ben ik nou aan het doen met mijn leven? Carrière maken is interessant, maar kan ook een hoop ruis geven en afleiden van de essentie van het leven.“Zo’n inzicht kan ook op een andere manier ontstaan. Mensen die een soort diepe concentratietijd voor zichzelf nemen, meestal op een heel andere plek dan ze gewend zijn, waarbij ze echt de rust nemen om diep in zichzelf te kijken, die zie je daarna soms ook stappen durven nemen. Maar bij mensen die een persoonlijke crisis doormaken zie je vaker radicale veranderingen.”

 

Wat is de essentie van die grotere transitie?

“We hebben een behoorlijk harde samenleving gecreëerd met z’n allen, op basis van knalharde afrekenwaarden. Efficiency, rendement, effectiviteit… Koude, kille, masculiene waarden. Daarin zijn we doorgeslagen.“Dat zie je nu aan het ontbreken van buffercapaciteit bij veel bedrijven die door Covid-19 meteen hun hand moeten ophouden bij de overheid. Zo’n knalharde omgeving is niet goed voor ons. Het maakt ons soms letterlijk ziek.“Niemand wil alleen maar efficiënt behandeld worden. Je wilt liefdevol behandeld worden. En dat is een waarde die in het tijdperk dat voor ons ligt zal domineren. De mens komt weer centraal te staan. In de zorg, in het onderwijs, overal.“De essentie is ook dat we ons weer meer nederig mogen opstellen. Als je succesvol bent, denk je vaak dat het door jouzelf komt. Door je kwaliteiten, inzet, of passie. En als je niet succesvol bent, wordt er vaak gewezen naar de omstandigheden.“Beide redeneringen kloppen niet helemaal. Het is allemaal onderdeel van je pad, waarbij je mag accepteren dat je maar een heel klein onderdeel bent van dat grotere geheel. Dat inzien noopt tot nederigheid. Dat is het begin van de persoonlijke transitie.“Met deze crisis zijn we er nog niet. Ik denk dat de klimaatcrisis die nu al aan het ontstaan is nog veel meer van ons zal vragen; dat wordt nog veel heftiger. Dat zou het kantelpunt weleens kunnen worden.”

VIBA

VIBA

Scroll naar boven

VIBA nieuwsbrief

Schrijf u in op onze nieuwsbrief

Managed by Kjenmarks - Wordpress & SEO specialisten