Deze bespiegelingen vanuit de Herlaer School schreef Peter Schmid in december 2016 naar aanleiding van de jubileumuitgave van Gezond Bouwen en Wonen. Hij hoopt hiermee een discussie op gang te brengen. U bent bij deze uitgenodigd!
Bespiegelingen vanuit de VIBA Herlaer School, in 2016/2017
In het ‘Special’ van GEZOND BOUWEN & WONEN van november 2016 n.a.v. het 40-jarig bestaan van de VIBA worden een twaalftal bouwprojecten gepresenteerd, die klaarblijkelijk ook de VIBA-benaderingswijze als grondslag van het desbetreffende concept bevatten en dit ook zouden moeten uitstralen. Op het eerste gezicht is bij deze gebouwen in de ogen van de meeste wel ook vakkundige kijker echter niet zo veel gemeenschappelijke ,architectonische taal’ te ontdekken. Dit immers is bij een nog steeds relatief nieuwe ,richting’ ook niet zonder meer te verwachten.
Maar toch : Indien we de woongebouwen, vrijstaande en rijtjeshuizen, onder de loep nemen, kunnen we wel enige verwantschap ontdekken, die zich van de gangbare vormentaal niet echt afzet, maar toch wel duidelijk onderscheidt. Het specifieke van de VIBA-voorbeelden ligt wel zeker in voorkeuren voor het bouwmateriaal – baksteen, leem, stroleem, hout, keramische pannen en gras- of sedem-daken, waaruit ook een typische detaillering voortkomt. Verder heeft de controle van het binnenklimaat – wel een heel centraal thema – invloed op de oriëntatie en de vormgeving van open en gesloten gevels. Er is bovendien een voorkeur voor wat men een klein- of juist beter goed-schalige compositie zou kunnen noemen.
Ter ondersteuning van deze karakterisering kan verwezen worden naar verwante, allang geleden gerealiseerde gebouwen, ontworpen door ondergetekende, en dan wel – in Dommelen, een woonhuis met een houten binnenschil, omgeven van een door de Welstandscommissie vereiste bakstenen huid; – in het Lieshoutse Woonbos het eerste in Nederland officieel geaccepteerde volledig vegetatie-bedekte woonhuis; – in Uden een ook van een strikt ecologisch aangelegde tuin omgeven woon- en praktijkgebouw; en – in Zutphen een woonhuis met Yogaruimte in vorm van een piramide. Bij deze concepten – dit even ter zijde – kon op zelfs al nog eerder gerealiseerde voorbeelden in Oostenrijk (Karinthië en Neder-Oostenrijk) en Bayern in Duitsland teruggegrepen worden.
Maar in Nederland zelf en in België zijn inmiddels ook al aanzienlijk meer voorbeelden te vinden, die het spreken over een ,stroming’ van een Herlaer School rechtvaardigen. Niet te vergeten de vier gerealiseerde woonwijken, als resultaat van de door VIBA allang geleden uitgeschreven Eerste Nationale Prijsvraag voor Gezond en Milieubewust Bouwen en Wonen.
We zien hier dat ook al van enige internationale wortels sprake kan zijn, alhoewel – overeenkomstig de VIBA-filosofie – telkens regionale kenmerken uitgewerkt werden en worden.
De overige in GB&W gepresenteerde (utiliteitsbouw-) gebouwen dienen de meest uiteenlopende functies. Daarom is voor deze een sleutel van gemeenschappelijkheid van architectuur-typische kenmerken misschien nog moeilijker te vinden. Wat wel nu al geconstateerd kan worden is, dat in deze getoonde voorbeelden geen gebruik gemaakt wordt van de veelal vervreemdende, soms kortlevende modieuze en effecten zoekende vormentaal van architectuur, die we tegenwoordig in de meeste vakbladen tegen komen.
De enkele keren toegepaste, door de lijn van de veelal antroposofisch, soms ook (niet altijd diepgaande) organisch genoemde architectuur-stijl beïnvloedde vormentaal is niet per se een typisch aspect van de VIBA Herlaer School. Wel kan geconstateerd worden dat van enkele overeenkomst tussen de aan de antroposofie en de VIBA benadering ten grondslag liggende uitgangspunten gesproken mag worden.
Uiteraard is de keuze voor een gezond binnenklimaat, voor, kort gezegd vergaand, natuurlijk materiaalgebruik en een daarbij aansluitende detaillering ook hier in de VIBA Herlar School mede toonaangevend.
Heden ten dage wordt meer dan ooit ook naar van (tot nu toe nog) niet gebouwde projecten gekeken, indien het om een observatie van de ontwikkeling in de architectuur gaat. Daar zijn uiteraard veel, min of meer in de geest van IBA, ideale plannen te vinden.
Om bij de VIBA zelf te blijven, moeten de twee prijsvraag-projecten van de VIBA-werkgroep VIBA-VISIONAIRS genoemd worden. In 2005/2006 zijn door de Visionairs letterlijk grensverleggende voorstellen voor de toekomstige bebouwing aan de kustgebieden rond Almere ontwikkeld, die overigens op een Wereldcongres van de International Association for Housing Science – IAHS in Napels werden gepresenteerd. Ten tweede het zeer realistische en gelijkertijd geheel overeenkomstig deVIBA-principes ontwikkelde woningbouwproject HOF-VITAAL, evenzeer onderwerp van een Keynote-lezing op een IAHS wereld-congres, 2013 in Milaan. Beide studies werden door VIBA-expert-groepen m.b.v. de Methode Holistische Participatie – MHP ontwikkeld.
Einde de 1970er en begin de 1980er jaren vonden evenvals m.b.v. de MHP al enkele VIBA workshops plaats, een keer zelfs met 40 deelnemers, die we vandaag nog als richtingwijzend kunnen bestempelen. Wellicht inspirerend voor de medewerking van VIBA-leden bij de realisatie va het spraakmakende project in Alphen a.d. Rijn – Ecolonia.
Het zou zeer de moeite waard zijn zich als ontwerpend architect/e op karakteristieke wijze en creatief verder ontwikkelend bij de diep-duurzame VIBA-Herlaer School aan te sluiten, om een stevige bijdrage aan meer kwaliteit van het bestaan te leveren – integraal gezond en milieubewust ontwerpen en bouwen als een nood-wendigheid.
Peter Schmid.